Талғат Мамашев: Қазақстанға келетін әрбір қазақ – ұлттық сана мен дәстүрлерді тасымал­даушы

– Талғат Асылұлы, ел арасында да, Үкіметте де соңғы кезде көші-қон қағидаларына енгізілетін жаңа өзгерістер жайында жағымды пікірлер айтыла бастады. Сұхбатымызды қазақ үшін әркез өзекті болып келген бұл үдеріс неге тоқтап қалуға дейін барды деген сұрақтан бастасақ…

– Соңғы жылдары көші-қон мә­се­лесінде көптеген кемшіліктер мен ол­қылықтардың орын алғаны рас. Мұның бәрі айналып келгенде көші-қон­ды бизнеске айналдырған бір оң­бағандардың, саладағы әбден асқынған жемқорлықтың нәтижесі еді. Олардың мақсаты – алыс­тағы ағайынды Атажұртқа тиімді қоныстандыру емес, осы іске мем­лекет тарапынан бөлініп жатқан мол қаржыны талан-тараж етіп, өз мүдделеріне пай­далану болды. Бұл мәселеге жауапты адамдар «елдің обалына қалам-ау, кө­ші-қон тоқтап қалса не болады?» деп ой­ланған жоқ. Соның салдарынан мем­лекеттің миллиондаған қаржысы жеке адамдардың жемсауына түсіп, ел үшін еш­қандай пайда әкелмеді. Көші-қон мекемелеріндегі қызметкерлер Қытай, Моңғолия, Өзбекстандағы ағайындармен сыбайласып, Қазақстанға көшіп келмеген адамдардың атына рәсімдеп, қаншама қаржыны жеп қойды. Тіпті Мемлекет басшысы көші-қондағы тәртіпсіздіктер мен кемшіліктерді жою жөнінде тікелей тапсырма бергенін де білесіздер. Бірақ Президент «көшті тоқтатыңдар» деген жоқ қой, «оны түзетіңдер, тәртіп ор­натыңдар» деді.

Алайда біздің биліктегі «шаш ал десе бас алатын» кейбіреулер Елбасының тапсырмасын орындаймыз деп, улап-шулап, аяқ астынан заңның жаңа жобасын жасап, көшті тоқтатуға дейін барды. Парламентте Экономика және бюджетті жоспарлау министрі Ерболат Досаев сол жобаны таныстырып, «оралмандарға бес жылға дейін азаматтық бермеу керек» деген ұсынысын айтқан күні мен 31-арнаға сұхбат беріп: «Бұл не деген бас­сыздық?! Иә, қателіктердің бар екені рас, түзеу керек (сол кезде Жамбыл, Солтүстік Қазақстан облыстарында көптеген былықтар ашылып жатты). Айыптылар жауапқа тартылуы тиіс. Бірақ бір құмалақ бір қарын майды шірітеді демекші, бірнеше оңбағанның әрекеті үшін көшті тоқтатып, сырттағы бүкіл 5 миллион ағайынның көз жасына қалуға болмайды» деп айтқанмын. Сырттағы ағайын да сол кезде үлкен алаңдаушылық білдіріп: «Біздің сенгеніміз де, қорғанымыз да Қазақстан еді ғой! Сонда барар жер, басар тауымыздың қалмағаны ма?!» деп өздерінің біраз реніштерін білдірген..

– Не десек те, Алла ақырын берсін, қазір көші-қонға, сырттағы ағайынның Атажұртқа оралуына деген көзқарас жақсы жағына қарай өзгеріп жатыр. Бұл өз-өзінен болған жоқ қой.

– Әрине! Тіршілікте еш нәрсе өз-өзінен болмайды. Бұған бірінші кезекте көші-қон саласындағы Мемлекет басшысы белгілеген стратегиялық міндет, бүкіл халық болып білдірген қоғамдық пікір оң ықпал етті деп ойлаймын. Өйткені көптеген қоғамдық ұйымдар, танымал қоғам қайраткерлері, ақын-жазушылар, шеттегі ағайындар, қарапайым қатардағы азаматтар пікір білдіріп жатты және олар жерде қалған жоқ. Тіпті ТМД кеңістігінде көріне бастаған саяси ахуалдың да әсері болған шығар. Осы жерде бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы орны мен рөлі жайында да айрықша айта кеткенім дұрыс болар. Себебі барлық қазақтілді басылымдар, радио мен телеарналар ұлттық және мемлекеттік мүдделер тұрғысынан аса маңызды саналатын осы көші-қон мәселесінде айрықша белсенділік танытып, тыңдар құлақ болса, әркімге де ой салатын талай құнды пікірлер жариялады. Бұған біздің де қосқан үлесіміз қомақты болды деп анық айта аламын. Біз еліміздегі ең ірі және беделді басылымдар – «Егемен Қа­зақстан», «Айқын» газеттерінде бірнеше рет үлкен-үлкен мақалалар, сұх­баттар, арнайы беттер ұйымдастырып, өз ой­ларымызды ортаға салдық. Қауым­дастықта бірнеше рет дөңгелек үстел өт­кі­зіп, ашық пікірталастар ұйым­дастырдық.

Осының бәрі үкіметтегілердің құ­лағына жеткен болуы керек. Екінші жа­ғынан Елбасы да: «Мен сендерге тәртіп орнат дегенде, көшті тоқтатыңдар дегем жоқ қой! Мыналарың не сендердің? Қатты кетіп қалдыңдар» деген шығар, бүгін көші-қон мәселесінде Үкімет та­рапынан жағымды жа­ңалықтар естіле бастады.

– 20 мамыр күні Парламент Мәжілісінің Әлеуметтік-мәдени даму комитетінде «Ішкі және сыртқы көші-қон проблемалары ту­ралы» мәселе арнайы қаралды. Оған Сіз де қатыстыңыз. Қандай ұсыныстар ай­тылды?

– Біз көші-қонның ең маңызды түрі – тарихи Отанына оралу мақсатындағы көші-қон екені, ол туралы Қазақстан Рес­публикасының «Халықтың көші-қоны туралы» заңында нақты атап көрсетілгенін айттық. Бірақ елімізге еңбек көші-қо­нымен келушілерге қойылатын шарт-талаптарды бүгінгі заман талаптарына сай қайта қарап, жетілдіру кезінде этникалық, яғни орал­мандар көшіне ешқандай зиян келмеуі тиіс. Өйткені көші-қонның бұл түрлерінің әрқайсысының заңмен бе­кітілген өзіндік ерекшеліктері, өзіндік шарт-талаптары бар. Өркениетті елдер көші-қонның бұл екі түріне екі түрлі көзқараспен қарайды, еңбек көші-қо­нының талаптарын барынша қатайтып, ал этникалық көші-қонға керісінше, ерекше жеңілдіктер жасап келеді. Осы тұрғыдан, бізде еңбек көші-қонының шарт-талаптарына өзгеріс енгізгенде, оған этникалық көші-қонды қосып жіберу мүлдем ақылға сыймайды. Сондықтан алдағы уақытта этникалық көші-қонмен келетін оралмандарға қажетті жеңілдіктер толық жасалуы тиіс.

– Өркениетті елдердегі этникалық көшті ұйымдастырудың қандай ерек­шеліктері бар және оларды тәжірибеге енгізу үшін не істеу керек?

– Дамыған мемлекеттер этникалық көшті ең алдымен шетелдерде ұйым­дастырады. Яғни атажұртқа қоныс аударғысы келетіндер туралы алдын ала мәлімет жинап, құжаттарын дайындайды, азаматтық алу мәселесін шешіп, ор­наласатын жерін, тұратын баспанасын, істейтін жұмысын анықтайды. Осы мә­селелердің бәрі шешілген соң, көшіріп әкеледі. Бізде бұлардың бірде-біреуі алдын ала шешілмейді. Қазақстанға қа­лай, қайтіп көшуге болады, қандай об­лыстарға орналасқан тиімді деген мә­селелерді алдын ала түсіндіру жұ­мыстары мүлдем жүргізілмейді. Көші-қон ме­кемелері оралмандар өз күштерімен ше­карадан өтіп, Қазақстанның бір өңіріне тұрақты тіркелгеннен кейін ғана олармен жұмыс істеуді бастайды. Оралмандар көшіне байланысты қиындықтардың көбі осындай жағдайдан туындайды.

Сондықтан оралмандар көшін ең ал­дымен шетелдерде ұйымдастыру қолға алынуы тиіс. Бұған заңдық-құқықтық тұрғыда толық мүмкіндік бар. Яғни «Халықтың көші-қоны туралы» заңда оралмандар көшін шетелдерде ұйым­дастыру Қазақстан елшіліктерінің міндеті екендігі атап көрсетілген. Бірақ бұл жұмысты жүзеге асыру үшін шетелдегі елшіліктерімізге әлі күнге арнайы штат, қажетті қаржы бөлінген емес. Енді осы мәселені бір жүйеге түсіріп, оралмандар көп келетін елдердің Ташкент, Нөкіс, Баян-өлгий, Бішкек, Үрімжі сияқты қалаларында көші-қонның шағын өкіл­діктерін ашуды ойластырған жөн

– Бізде соңғы жылдары ішкі және сыртқы көші-қонға қатысты заң мен ережелер, басқа да құжаттар жиі өзгеретін болды. Оның үс­тіне, сол өзгерістер біреу қуып бара жат­қан­дай атүсті, асығыс дайындалады. Ең өкі­ніштісі, көші-қон туралы заңның талаптарын мемлекеттік ұйымдар толық орындамайды. Салада қордаланған түйткілдердің бір себебі осында жатқан      жоқ па?

– Оныңыз рас. Кеденшілер өз ко­дексін, Салық комитеті өз кодексін, Көші-қон полициясы өз қаулысын, төлем төлейтін орындар өз ережелерін бекітіп алып, жұмыстарын соның негізінде атқарады. Екі ортада «Халықтың көші-қоны туралы» заң далада қалады. Сондықтан бірінші кезекте «Көші-қон туралы» заңның бұлжымай орындалуын қолға алу керек. Мысалы, бүгінгі таңда шетелден келген ағайынның ең қиын мәселесі – Қазақстанда тұрақты тұруға рұқсат алу. Мұның себебі мынада. Қа­зақстан Республикасының 13.06.2013 жылғы «Қазақстан Республикасының заң шығару актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» заңына сәйкес, Ішкі істер министрлігі №523 бұй­рық шығарған. Бұл бұйрық бойынша оралмандар тұрақты тұруға рұқсат алу үшін өздері келген елден жазбаша рұқсат қағаз және сотталғаны не сотталмағаны туралы анықтама әкеліп, оны ҚР Сыртқы істер министрлігінің Консулдық қызмет де­партаментіне куәландыруы қажет. Осы­ған байланысты, мынадай сұрақ туады: соңғы он бес-жиырма жылда Қазақстаннан шетелдерге бірнеше миллион адам көшіп кетті. Осы адам­дардың бәрі Қазақстанның үкіметіне барып, «біз шетелге көшетін едік, жазбаша рұқсат беріңдер» деп талап қойды ма?! Немесе Ішкі істер министрлігінің та­балдырығын тоздырып, «сот­тал­ма­ғанымыз туралы анықтама бер» деп сұрады ма?! Жоқ, ешкім де Қазақстаннан мұндай қағаз сұраған емес! Ал егер сондай талап қойылса, Қазақстанның үкіметі мен Ішкі істер министрлігі бар жұмыстарын жинап қойып, осыншама адамға жазбаша рұқсат пен сотталмағаны туралы анық­та­маны бере алар ма еді?! Өзге мемлекеттер де Қа­зақстанға көшетін қазақтарға мұндай анықтама мен жазбаша рұқсатты ешқашан берген емес және болашақта да бермейді!

Сондықтан бұл талапты жойып, шетелдерден келетін ұлты қазақ аза­мат­тарына Қазақстанда тұрақты тұру үшін өздері келген елден жазбаша рұқсат қағаз бен сотталмағаны туралы анықтама әкелуді талап еткенді тоқтату керек. Бұл – бір. Екіншіден, Көші-қон ме­кемелері Қазақстанға жаңадан келген ағайынға «тұрақты тіркелетін мекенжайды өзің тауып кел, оралман мәртебесін алатын құжаттарыңды содан кейін ғана қа­былдаймыз» дейді. Ал Қазақстанда еш­қандай танысы не туысы жоқ, шетелден енді ғана келген кісі тұрақты тіркелетін мекенжайды қайдан табады? Демек, бұл да ақылға сыймайтын талап. Сондықтан жаңадан келген оралмандардың тұрақты тіркелу мәселесін бейімдеу орталықтары арқылы жергілікті көші-қон мекемелері шешуі керек.

Сондай-ақ «Халықтың көші-қоны туралы» заңда шетелдік қазақтардың Қазақстанға оқып, білім алуға келуі де көші-қонның бір саласы ретінде көрсетілген. Бірақ көші-қонның бұл түрінің де жүйеге түспеген көп мәселесі бар. Мысалы, Қазақстанға оқуға келген ше­телдік қазақтар құжаттарын куә­ландыра алмай, визасын соза алмай, Қазақстаннан бір шығып кетсе қайтып келе алмай, азаматтыққа құжат өткізе алмай әуре-сарсаңға түседі. Болашақта бұл мәселе де бір жүйеге түсіріліп, оңтайлы шешілетін болуы тиіс.

Жалпы, бізде көші-қон мәселесін жан-жақты және жүйелі түрде зерттеп, сараптама жасап, талдап-талқылап отыру, әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан өте маңызды бұл істі мемлекет мүддесіне сай ұтымды ұйым­дастыру жағы тым кенже қалған. Тіпті басқаны былай қойғанда, көші-қонның қандай түрлері бар, олардың бір-бірінен айырмашылықтары қандай, бұл жөнінде қандай ерекше жағдайлар кездеседі деген сияқты қарапайым мәселелердің өзі толық анықталмаған. Демек, көші-қонның өзекті мәселелерін бір жүйеге түсіріп, зерттеп, талдап, сараптамадан өткізіп отыру мәселесі қолға алынуы керек.

– Сырттағы қандастарымыздың ата­мекенге көшіп, қоныстануын барынша тиімді жүргізуде басқа қандай кемшіліктер бар деп ойлайсыз?

– Көші-қонға қатысты ең күрделі мәселелердің бірі – бұл саламен тұрақты айналысатын арнайы мамандардың аз­дығы. Осы жұмысты ұйымдастыратын білікті мамандар дайындау бізде әлі күнге қолға алынбаған. Болашақта бұл мәселе де ерекше назарда болғаны жөн. Осы орайда оралмандарды бейімдеу және ықпалдастыру жұмыстарын жүргізгенде оларға алғашқы күннен бастап Қа­зақстанның «Көші-қон туралы» заңы мен басқа да ең қажетті заңдарын жан-жақты таныстыру мәселесіне айрықша көңіл бөлінуі керек. Ең алдымен оралман мәртебесін алған азаматтың құқықтары мен міндеттері ерекше тү­сіндірілуі қажет. Оралман мәртебесінің жауапкершілігі де барынша нақтылануы тиіс. Оларға қаржылай және басқа да түрлі көмектер берілгенде, бұл жөнінде нақты ке­лі­сім­шарт жасау мәселесін де ой­лас­тырған дұрыс. Сондай-ақ оралмандарға кө­ші-қон жұмыстарымен бірінші кезекте мем­лекеттік мекемелердің ғана ай­налысатыны ескертілгені жөн. Бүгінгі таңда көптеген дау-дамайлы мәселелер осындай түсіндіру жұмыстарының дұрыс жүргізілмеуінен туындап отыр.

– Бізде көші-қон үдерісін үйлестіріп отыратын, бұл мәселеге тікелей жауап бе­ретін арнайы үкіметтік мекеменің жоқтығы да «сен салар да, мен салар, атқа жемді кім салар» жағдайын туындатып отырған жоқ па?

– Шынында да, Қазақстан Рес­пуб­ликасында этникалық көші-қон, яғни оралмандар мәселесімен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Ішкі істер, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрліктері айналысады. Бұл Қа­зақстан Президентінің 2013 жылғы 16 қаңтардағы №466 Жарлығында атап көрсетілген. Сондай-ақ оралмандар мәселесіне Сыртқы істер, Білім және ғылым министрліктерінің, жергілікті әкімшіліктердің де тікелей қатысы бар. Бірақ бұл министрліктер мен әкім­ші­ліктердің көші-қон жөніндегі жұмыстарын бір орталықтан кімнің үйлестіріп оты­ратыны әлі күнге белгісіз. Сондықтан Президент әкімшілігінің немесе Премьер-министр кеңсесінің бір бөліміне көші-қон саласындағы жұ­мыстарды үйлестіріп отыру жүктелсе дұрыс болар еді.

Үстіміздегі жылдың 14 наурызында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің жанынан «Оралмандарды және олардың отбасы мүшелерін бейімдеу мен ықпалдастыру тетігін жетілдіру жө­ніндегі ведомствоаралық жұмыс тобы» құрылды. Оған бірнеше облыстық, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері мен республикалық қоғамдық ұйым­дардың өкілдері кірді. Бұл ведом­ст­во­аралық жұмыс тобы қызметінің мақсаты – оралмандарды бейімдеу және ық­палдастыру орталықтары (ОБЫО) мен оралмандарды уақытша орналастыру орталықтары (ОУОО) жұмыстарының сапасын арттыру бойынша шаралар кешенін айқындау. Мұндай іс-ша­ра­лардың қолға алынуы өте маңызды. Өйткені қазірге дейін көші-қондағы қиындықтардың басым көпшілігі осындай бейімдеу орталықтарының жергілікті жерлерде мүлдем болмауы немесе жет­кіліксіздігінен туындап отыр. Біздің білуімізше, мұндай орталықтар Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау сияқты бір-екі облыста ғана бар. Соның салдарынан алыстан келген ағайындар алғашқы кезде не тұратын, не тұрақты тіркелетін жер таба алмай, әуре-сарсаңға түседі. Ал бұдан былай бүкіл еліміз бойынша бір орта­лықтан басқарылатын, бір жүйемен жұмыс істейтін бейімдеу орталықтары ашылса, оралмандардың көп мәселесі өз-өзінен реттеліп, оңай шешілетін болады. Тек бұл мәселені тым соза бермей, тез арада қолға алу керек.

– Мұнда нақты қандай мәселелер ­ес­керілге­ні жөн?

– Ең бірінші айтарым, бейімдеу орталықтары Қазақстанның үлкенді-кішілі барлық қала, облыс, аудан орталықтарында болуы тиіс. Қа­зақ­стан­ның жағдайында мұндай орталықтар үшін түрлі жа­тақханалар, бос тұрған үйлер мен ғи­мараттарды пайдаланған тиімді. Бұдан бұрынғы «Нұрлы көш» сияқты ұшан-теңіз қаржы шығарып, жаңадан үйлер салу тиімсіз деп ойлаймыз. Ол жемқорлықтың жаңа бір түріне апарып ұрындыруы мүмкін. Оралмандар бұл бейімдеу орталықтарында алты айдан бір жылға дейін ғана тұруға құқылы болуға тиіс. Осы мерзім ішінде олар тұрақты тіркелу, оралман мәртебесін алу, азаматтыққа құжат өткізу, түрлі мамандықтарды оқып-үйреніп, тұрақты жұмыс және тұрақты тұратын баспана табу мәселесін біржолата шешіп, содан кейін бейімдеу орталығына келетін кезекті оралмандарға босатып беруі керек. Бұл ретте оралмандардың бейімдеу орталығына бір кіріп алып, сосын одан сан жылдар бойы шықпай, дау шығарып, отырып алатын жағдайларға жол берілмеуі қажет. Бейімдеу ор­та­лықтарының саны, оларға орналасатын оралман отбасыларының мөлшері облыстық, қалалық және аудандық әкімдіктердің шешімімен белгіленіп, олардың жұмысы сол әкімдіктердің тікелей бақылауында болуға тиіс.

– Әрине, бүгінгі таңда шетелдерде тұратын барлық қандастарымыздың Атажұртқа бірден көшіп-қоныстануы мүм­кін емес және ондай мақсат та қойылып отырған жоқ. Бірақ олар тарихи Отанының қам­қорлығы мен қолдауынан тыс қалмауы керек қой! Ендеше, Қазақстан сырттағы ағайынға осы қолдауды қалай көрсетуі керек?

– Меніңше, шетелдегі ағайындарға қолдау көрсету екі бағытта жүргізілуге тиіс. Оның біріншісі – алыстағы аға­йындарға сол отырған елдерінде ұлттық ерекшелігін, ана тілін, мәдениеті мен салт-дәстүрін сақтап, дамыта беру үшін мәдени-рухани  саладан қамқорлық  жа­сау. Бұл жұмыспен негізінен, Дүниежүзі ­қа­зақтары қа­уым­дастығы айналысады.   Ал екіншісі – сырт жерлердегі қазақ диас­порасының оралман ретінде атамекенге біржолата көшіп келуіне жағдай жасау.

– Жалпы, шетелдерде тұратын қазақ диаспорасын қолдау бойынша қандай нақты бағдарлама немесе жоспарлы іс-шаралар бар?

– Тәуелсіздік жылдарында 1 мил­лионнан аса қандасымыз Атажұртқа оралып, олардың 940 мыңнан астамы Қазақстан азаматы атанған болса, осының бәрі Қазақстан үкіметінің шетелдегі қазақ диаспорасын қолдау жөнінде дер кезінде нақты бағдарламалар жасап, оның заңдық-құқықтық негізін дұрыс қа­лыптастыра білуінің нәтижесі екені сөзсіз! Ең алғаш Қазақстан үкіметі 1992 жылы 23 қыркүйекте «Шетелдегі қазақ диаспорасы өкілдерін Қазақстанда болған кезінде әлеуметтік-экономикалық жеңіл­дік­термен қамтамасыз ету туралы» №791 қаулы қабылдаған еді. Бұл қаулының пайдасы ұшан-теңіз болды. Соңғы жиырма жылда «Халықтың көші-қоны туралы» заң бірнеше рет жетілдіріліп, қабылданды. Ол алыстағы ағайындардың атажұртпен байланыс жасап, қоныс аударуына барынша кең жол ашты.

Бұлардың арасында 1996 жылдан бастап қатарынан екі рет қабылданған «Шетелдегі отандастарды қолдаудың мемлекеттік бағдарламасының» маңызы ерекше болды. Бұл бағдарламада әлемнің әр түкпірінде тұратын қазақ диаспорасына мәдени-рухани, оқу-білім, көші-қон және басқа да салалардан қолдау көрсетудің жолдары айқындалып, ол жұмыстармен айна­лысатын мемлекеттік мекемелердің міндеттері нақты анықталып, белгіленген болатын.

Соңғы жаңалықтардың бірі – Премьер-министрдің орынбасары Гүлшара Әбдіхалықованың тапсырмасына сәйкес, шетелдерде тұрып жатқан қазақ диас­порасын қолдау бойынша «Мәдени-гуманитарлық жол картасын» әзірлеу жөнінде нақты іс-шаралар жоспарын да­йындау қолға алынды. Мұндай игілікті іс – Қазақстанның өзі үшін де, шетелдегі қазақ диаспорасы үшін де өте маңызды. Өйткені шетелдегі қазақ диаспорасының Қазақстанмен байланыс жасауында, әсіресе, алыстағы ағайындардың оралман ретінде атажұртқа қоныс аударуында көптеген қиындықтар мен күрделі мә­селелер бар екенін айттық. Оларды рет­теудің бір жолы – қазақ диаспорасына қолдау көрсетудің бір жүйеге түскен, біртұтас нақты бағдарламасын жасау. Осы мәселенің қолға алынуы – бәріміз үшін қуанышты жаңалық! Бұл құжат алыстағы ағайынға деген қамқорлықтың жаңа дең­гейге көтерілуіне нақты жол ашары дау­сыз.

– Мемлекеттер өз диаспораларына қолдау көрсетуден не ұтады, мұның ма­ңыздылығын түсіндіре кетсеңіз! 

– Жалпы, кез келген елдің сырттағы өз диаспорасына қолдау көрсетуі – ең алдымен сол елдің өзі үшін өте қажет және тиімді екенін айта кеткім келеді. Яғни әрбір мемлекет сырттағы өз диаспорасына ойдағыдай қолдау жасап, оның әлеуетін  өз экономикасына тиімді пайдалана біл­генде ғана барынша дамып, жан-жақты өр­кендейді. Сол себепті өркениетті елдердің бәрі де бұл мәселеге айрықша көңіл бөледі. Мысалы, өзі­мізбен көрші Ресей 1999 жылы «Ресей Федерациясының шетелдегі отандастарға байланысты мемлекеттік саясаты туралы» заң қа­был­дап, арнайы қаржы бөліп, алыс-жақын шетелдердегі отандастарына қолдау жасауды жан-жақты жүзеге асыра бастады. Израиль мемлекеті шетелдегі еврей мә­дени орталықтарына жан-жақты көмек көрсетеді. Оңтүстік Корея Алматыдан бір мәдениет сарайын сатып алып, Корей мәдени орталығына айналдырды. ­Гер­мания Қазақстандағы және басқа да елдердегі неміс мәдени орталықтарына нақты көмек беруде. Түрік Респуб­лика­сында да диаспораға қатысты барлық мәселе мемлекеттік деңгейде шешілген. Тіпті Түркияның диаспорамен айна­лысатын мекемесінің жылдық бюджеті 100 миллион АҚШ долларына тең, қызметкерлерінің саны – 170 адам. Ал Әзірбайжанда диаспора жөнінде тікелей Президентке қарайтын мемлекеттік комитет бар. Онда жүзге жуық қызметкер жұмыс істейді, қажетті қаржы да толық қазынадан бөлінеді. Қытай Халық ­Рес­публикасы да мұндай мәселеге айрықша көңіл бөлуде. Мысалы, соңғы кезде Қа­зақстанның өзінде бірнеше қытай мәдени орталықтары ашылды.

Демек, Қазақстан Республикасы ­да шетелдердегі өз диаспорасына жан-жақ­ты, нақты қолдау жасауға тиіс. Сол арқылы шетелдердегі басым көпшілігі кәсіпкерлік пен бизнесті жақсы меңгерген ағайынның әлеуетін Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Қазақстан – 2050» стра­тегиясында белгілеген жалпыұлттық мұраттарға қосылатын жаңа күш ретінде пайдалануымыз керек. Бір сөзбен айт­қанда, көш түзеліп, ұлттық мұраттарға құйылатын тиімді инвестицияға айналуы тиіс. Өйткені Қазақстанға келетін әрбір қазақ тек қана тұрғын санының артуы емес, ол – ең алдымен еңбек күші, ұлттық ой-сана мен салт-дәстүрлерді тасымал­даушы және осынау аса қажетті эко­номикалық, рухани құндылықтарды ­есе­лей дамытушы орасан зор күш.

Осы тұрғыдан Мәжілістің Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің отырысында «Ішкі және сыртқы көші-қон проб­лемалары туралы» мәселе арнайы қа­ралып, онда Үкіметке көші-қон мәсе­лелері бойынша бірыңғай өкілетті орган құру, халықтың көшіп-қоныстану үдерісін үнемі болжап-бақылап отыру, орал­мандарға Қазақстан азаматтығын алу мерзімін бір жылға дейін қысқарту, этникалық қазақтардың оқу мерзімін азаматтық алу бойынша Қазақстанда тұрақты тұру мерзіміне жатқызу, тұрақты тіркеуді оңтайластыру, оралмандарды және олардың отбасы мүшелерін бейімдеу мен ық­палдастыру тетігін жетілдіру жөнінде ұсыныстар қабылданды. Енді бұлардың бәрі тез арада қаралып, жуық арада заңға тиісті өзгерістер енгізілсе, бәрі де ретке келеді деп нық сеніммен айта аламын.

– Әңгімеңізге рақмет!