شەجىرە
by erjanibek × 2021 ج. قاڭتار 20، 12:53 +06 |
قازاق حالقىنىڭ قۇرامىنداعى تايپالاردىڭ ءبىرى — كەرەيلەر ەكى ۇلكەن ەتنيكالىق بىرلەستىكتەن: اشامالى كەرەي، اباق كەرەيدەن تۇرادى. عىلىمي əدەبيەتتەردە وسى اتاۋلاردىڭ توركىنى تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەر از ەمەس.
كەرەيلەر تاريحىنداعى ەلەۋلى مəسەلە — ول قازاق حالقى قۇرامىنداعى كەرەيلەر مەن كەرەيتتەردىڭ اراقاتىناسىنا بايلانىستى əر ءتۇرلى كوزقاراستاردىڭ ورىن الۋلارى دەر ەدىك. بۇل ەكەۋىن ءبىر تايپا رەتىندە قاراستىراتىن عالىمدار اراسىندا ن.ا.اريستوۆ، ۆ.ۆ.بارتولد، م.تىنىشباەۆ، ر.گ.كۋزەەۆ، م.مۇقانوۆ بار. سونىمەن قاتار ولاردى ەكى بولەك تايپا رەتىندە قاراستىراتىن عالىمدار دا بار ەكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون. ولاردىڭ قاتارىنا مىسال ءۇشىن ح.حوۆورس، گرۋمم-گرجيمايلو جاتادى. شىندىعىنا كوشسەك، «كەرەي» ەتنونيمىمەن «كەرەيت» ەتنونيمىنىڭ اراسىندا ەلەۋلى الشاقتىق جوق.
رۋحانيات
by erjanibek × 2020 ج. جەلتوقسان 25، 23:55 +06 |
«باياعىراقتا» دەپ باستايدى دا، ۇلكەندەر وتكەن ءومىر، كەشكەن كۇنىنىڭ ءبىر پاراسىنا ويىساتىن. ويىسىپ قايدا بارادى، ايتەۋىر تىرلىك تىنىسى، ۋاقىت ولكەسىندە اياڭداتادى اڭگىمەنى. باسقانىڭ نە ءبىلىپ جۇرگەنىن قايدام، اڭعال، پارىگويسىز تۇيسىكتەر توڭىرەگىندە ءجۇرىپ، ۇلكەندەردىڭ جۋان ورتاسىنان شىققانىمدى سەزبەپپىن. بارلىعى بايىرعى ءومىردىڭ، تىرلىك يشاراتىنىڭ ىقپالى بولار. دەسە دە، بۇگىن ءبىر ويدىڭ پۇشپاعىن […]
كىتاپحانا
by erjanibek × 2020 ج. جەلتوقسان 1، 9:04 +06 |
قامشىگەر (اڭگىمە) التى تاسپا بۇزاۋ ءتىس، بىلجىراماي اتتان ءتۇس! − حالىق ءتامسىلى ۇدىرە كوشكەن اۋىل كۇن ەڭكەيە كوكوزەكتىڭ بويىنداعى كوك شالعىنعا ىلىنە يتارقا مەن ۇراڭقايلارىن تىگىستى. مال مامىرلاپ، مالشى دەم الىپ، بالالار: «اۋىل-اۋىل»، «كۇركە-كۇركە» دەيتىن ويىندارىن ويناپ جادىراپ جازىلىپ جاتقاندا، ساۋىت كيىپ، قىلىش اسىنعان ونشاقتى ادام ءبىر توپ […]
التاي اڭىزى / رۋحانيات
by erjanibek × 2020 ج. قاراشا 29، 23:35 +06 |
«ءسىزدىڭ قوبىزبەن تارتقانىڭىز جانىبەكتىڭ كوك اتى تۋرالى ما؟ » – دەپ سۇرادىم. «يا، بىراق ونىڭ اتاۋى – التايدىڭ كوك دونەنى. «تاماشا ات ەكەن» . گەتسەلجاۆ اعا شاي قايناتۋعا كىرىستى. مەنىڭ تۇسىمدەگى ات پەن التايدىڭ كوك دونەنى ەكەۋىنىڭ تاعدىرى ۇقساس ەكەندىگىن ايتتىم. «سەنىڭ ءتۇسىڭ ايان بەرىپ تۇر. سەن ەسەيگەندە بەلگىلى ادام بولاسىڭ»،-دەدى گەتسەلجاۆ اعا.
شەجىرە
by erjanibek × 2020 ج. قاراشا 25، 16:14 +06 |
بيىل التاي ولكەسىنىڭ شىڭجاڭ (سينتسزيان) پروۆينتسياسىنا ءوز ەركىنەن تىس قوسىلعانىنا 100 جىل تولىپ وتىر. (1920-2020) 1920- جىلعا دەيىن سينتسزيان ماسەلەسىنە التاي ولكەسى قامتىلمايتىن-دى. التاي ولكەسى 130 جىلداي ورتالىق ۇكىمەتكە جەكە قاراپ كەلدى دە، 1919-1920 جج اراسىنداعى ىشكى-سىرتقى ساياسي ءھام گەو-ستراتەگيالىق ماسەلەلەرگە بايلانىستى جەكە ولكە ستاتۋسى ءبىرجولاتا جويىلعان ەدى. سينتسزيان گۋبەرناتورى ياڭ-نىڭ قولقا سالۋىمەن التاي ولكەسى سينتسزيان پروۆينتسياسىنىڭ قاراۋىنا ءوتتى.
كىتاپحانا
by erjanibek × 2020 ج. قاراشا 17، 13:03 +06 |
جۇرەتۇعىن كوشكەندە يەسى ارتىپ، ماشيناڭنان قازاقتىڭ تۇيەسى ارتىق. قان بازاردا سويىلعان بۇل ت ۇلىكتىڭ، ءبىزدى ءبىر كۇن جۇرمەسىن كيەسى اتىپ. قۇت بار سەندە، جوق بىراق سانا دارىن، قۋ تىرلىكتىڭ كىم بىلگەن جارالارىن. قانداي قىيىن جولىڭدا جۇك قالماعان، قارا جەردىڭ قايىعى ەڭ ، قارا نارىم. بىرگە تۋعان ۇلتىممەن ەگىزبە ەدىڭ، […]
شەجىرە
مىنا فوتونىڭ تاريحى ەستىگەن ادامدى ىنتىقتىرارى حاق. مۇندا ءتورت ادامنىڭ سول جاق شەتىندە وتىرعان ۇلتى تۇرىك مەحمەت گۇل دەيتىن ىستانبۇلدىق كاسىپكەر ەكەن. ودان كەيىنگى باسىنا قوزى تەرىسىنەن تىگىلگەن سەڭسەڭ تىماق كيگەن جاعالى پالتولى ادام – جانىمحان تىلەۋباي ۇلى. بۇل كىسى 1888 جىلى شىڭجاڭ-التاي ولكەسىندە تۋعان. 1945 جىلدارى شىعىس تۇركىستان جۇمقىرياتىنىڭ قارجى ءمينيسترى بولعان. 1952 جىلى ءۇرىمشى قالاسىندا اتىلعان. ال وڭ جاقتا شەتتە وتىرعان قياق مۇرتى سۇستى ادام – قاپان جاڭگىر ۇلى. بۇل جىگىت جانىمحاننىڭ اتالاس اعايىنى. ارتقى جاقتا تۇرەگەپ تۇرعان بوزبالا – تۇركيالىق قازاق اقساقالى، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قaۋىمدaستىعىنىڭ تورaلقa مۇشەسi بولعان، «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى – دالەلxaن جaنىمxaن ۇلى جaنaلتaي. داكەڭ 1922 جىلى شىڭجاڭ-Aلتaي جەرىندە دۇنيەگە كەلىپ، 2012 جىلى تۇركيادا دۇنيەدەن ءوتتى.
التاي اڭىزى
قىسقاشا ماعلۇمات: حاسەن قاليبەك ۇلى ورالتاي، الەمگە تانىمال حالىقارالىق قالامگەر — 1933 جىلى شىعىس تۇركىستاننىڭ تارباعاتاي ايماعىنداعى مايلى-جايىر جايلاۋىندا تۋعان. اۋىل مەكتەبىنەن ساۋاتىن اشقان. 1945-جىلدان باستاپ شىعىس تۇركىستان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان اكەسى قاليبەك حاكىم رايىمبەك ۇلىنىڭ قولعاناتى بولعان. 1947 جىلدان باستاپ ء“ۇش ايماق” ۇكىمەتىنە نارازىلىق تانىتىپ، كەڭەس وداعىنىڭ يمپەريالىق ساياساتىنا قارسى شىعىپ، قىزىلوزەننەن ەرەنقابىرعاعا قونىس اۋدارعان. 1949-جىلدان باستاپ قۋعىنعا ۇشىراپ، جازالاۋ اسكەرىمەن سوعىسا ءجۇرىپ تۇز قاقتاعان تاكلاماكان ءشولىن كەسىپ ءوتىپ، تيبەتتىڭ قۋاڭ سارجونىن باسىپ، ىس باسقان گيمالاي تاۋىن اسىپ، 1951جىلى ءۇندىستاننىڭ كاشمير ايماعىنا وتكەن. 1954-جىلى تۇركيانىڭ ساليحلى قالاسىنا تۇراقتى قونىستانعان. تۇرىك، اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرىپ، شەتەلدىك ساياحاتشىلارعا ارنالعان دۇكەن مەن قوناق ۇيدە قىزمەت ىستەيدى. سوندا تانىسقان امەريكاندىق اسكەريلەردىڭ ىقپالىمەن 1957 جىلى
ناتو-نىڭ ىزمىردەگى اۋە كۇشتەرى مەكەمەسىنە قىزمەتكە الىنادى. I960 جىلدان باستاپ بىرىڭعاي قالامگەرلىكپەن اينالىسقان. “بۇيۇك تۇركەلى” (1962)، (تۇركەلى” ء(ىزمىر) جۋرنالدارىن، “كوممۋنيزممەن كۇرەس” ء(ىزمىر، 1965) گازەتىن اشقان. 1967 — 1988 جىلدارى ميۋنحەندەگى “ازاتتىق” راديوسىنىڭ قىزمەتكەرى، 1988 جىلدان باستاپ “ازاتتىق” راديوسى قازاق ءبولىمىنىڭ ديرەكتورى بودى. 1993-جىلى الماتىدا قازاق ءبولىمىنىڭ بيۋروسىن اشتى. 1995 جىلى زەينەتكە شىقتى. قازىر ميۋنحەندە تۇرادى.
“شىعىس تۇركىستان قازاق تۇرىكتەرى — ازاتتىق جولىندا”(1961)، “بۇيۇق تۇرىكشىل ماعجان جۇماباەۆ (1965)، “الاش — تۇركىستان تۇرىكتەرىنىڭ ۇلت-ازاتتىق ۇرانى” (1971)، “التايداعى قاندى كۇندەر” (1977)، “قازاقشا — تۇرىكشە سوزدىك” (1984)، “1986 جىلعى 17-18 جەلتوقسانداعى قازاقستان وقيعالارى” (1988) جانە وسى جيناقتا ۇزىندىلەرى قىسقارتىلىپ بەرىلىپ وتىرعان “ەلىم-ايلاپ” وتكەن ءومىر” (1999، ستانبول، 2005، الماتى) اتتى ۇلتجاندى كىتاپتاردىڭ اۆتورى. ەستەلىكتىڭ باسپاعا دايىنداعاندار ت.جۇرتباي مەن ە.ءسىلامحان ۇلى.
سوڭعى پىكىرلەر