ارىسى قۇلاپ التايدىڭ. . . (ماعاز رازدان ۇلىنا) توبەسىن جايلاپ قارا بۇلت، جۇلقىعان داۋىل جۇرەگىن. كورىنگەن قايتا اعارىپ، التايدىڭ اقباس شىڭى ەدىڭ. قالقىپ تا العان حالقىنىڭ، قارا ءسوزىنىڭ مايەگىن. تارلانداپ بارىپ تابىلعان، قازاقتىڭ جالعىز تايى ەدىڭ. ابايداي الىپ دانانىڭ، ايتىلماي قالعان ءسوزىسىڭ. اباقتاي اسىل […]
ءحىح عاسىردىڭ اياعىنا قاراي ىلە، التاي، تارباعاتاي سىندى ءۇش ايماقتىڭ قىتاي ەلىنە باسى ءبۇتىن بودان بولۋىنا بايلانىستى قازاق جۇرتى مەن قىتاي ەلىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس ءتىپتى دە جيىلەدى. ءۇش ايماقتى مەكەندەگەن قازاقتار مال مەن باستىڭ اماندىعى ءۇشىن ەل تىزگىنىن ۇستاعان قىتاي ەلىمەن ءتىل تابىسىپ تۇرۋعا تىرىستى. اۋىس-ءتۇيىستىڭ سالقىن جۇرەتىن بۇرىنعى زامانىنداي ەمەس، اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس جاتقان دəل وسى كەزەڭدە ءتىلماشتاردىڭ قاجەتتىلىگى ارتتى.
ماعجاننىڭ تۇرىك تاقىرىبىن جىرلاۋى، قازاقتىڭ ءتۇپ تاريحىنىزدەپ ەل تاريحىن تەرەڭ ءتۇسىندىرۋ ەدى. تەك ءبىر عانا «تۇركىستان» ولەڭى ارقىلى تاريحيدامۋ جولدارىمىزبەن، ەل سىيلاعان باتىرلارىمىزبەن، حاندارىمىزبەن، ۇلىقبەكتەي عالىمدارىمىزبەن تانىستىرۋدى ماقسات ەتكەنىن ولەڭدەرىن تالداي وتىرىپ دالەلدەۋ. ماعجاننىڭ شىعارمالارىنداعى سيمۆوليزم شەتەل ادەبيەتىنىڭ اقىن جازۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن بايلانىستىرىلادى.
«اباي- قازاقتىڭ جاڭا رەاليستىك جازباشا پوەزياسىنىڭ، ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالدى. ابايدىڭ اقىندىق دارىنى اسا قۋاتتى جانە سان قىرلى. ول-كەرەمەت سۋرەتكەر اقىن جانە سىرشىل ليريكانىڭ سيرەك كەزدەسەتىن شەبەرى. سونىمەن بىرگە ءبىز ابايدى ويشىل اقىن دەيمىز. مۇنى الدىمەن اقىننىڭ ءومىر قۇبىلىستارىن تەرەڭ تولعاۋ جاعى باسىم كەلەتىن ولەڭدەرىنە قاتىستى ايتساق، سونىمەن قاتار ءومىر، ادام […]
قازاق حالقىنىڭ قۇرامىنداعى تايپالاردىڭ ءبىرى — كەرەيلەر ەكى ۇلكەن ەتنيكالىق بىرلەستىكتەن: اشامالى كەرەي، اباق كەرەيدەن تۇرادى. عىلىمي əدەبيەتتەردە وسى اتاۋلاردىڭ توركىنى تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەر از ەمەس.
كەرەيلەر تاريحىنداعى ەلەۋلى مəسەلە — ول قازاق حالقى قۇرامىنداعى كەرەيلەر مەن كەرەيتتەردىڭ اراقاتىناسىنا بايلانىستى əر ءتۇرلى كوزقاراستاردىڭ ورىن الۋلارى دەر ەدىك. بۇل ەكەۋىن ءبىر تايپا رەتىندە قاراستىراتىن عالىمدار اراسىندا ن.ا.اريستوۆ، ۆ.ۆ.بارتولد، م.تىنىشباەۆ، ر.گ.كۋزەەۆ، م.مۇقانوۆ بار. سونىمەن قاتار ولاردى ەكى بولەك تايپا رەتىندە قاراستىراتىن عالىمدار دا بار ەكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون. ولاردىڭ قاتارىنا مىسال ءۇشىن ح.حوۆورس، گرۋمم-گرجيمايلو جاتادى. شىندىعىنا كوشسەك، «كەرەي» ەتنونيمىمەن «كەرەيت» ەتنونيمىنىڭ اراسىندا ەلەۋلى الشاقتىق جوق.
«باياعىراقتا» دەپ باستايدى دا، ۇلكەندەر وتكەن ءومىر، كەشكەن كۇنىنىڭ ءبىر پاراسىنا ويىساتىن. ويىسىپ قايدا بارادى، ايتەۋىر تىرلىك تىنىسى، ۋاقىت ولكەسىندە اياڭداتادى اڭگىمەنى. باسقانىڭ نە ءبىلىپ جۇرگەنىن قايدام، اڭعال، پارىگويسىز تۇيسىكتەر توڭىرەگىندە ءجۇرىپ، ۇلكەندەردىڭ جۋان ورتاسىنان شىققانىمدى سەزبەپپىن. بارلىعى بايىرعى ءومىردىڭ، تىرلىك يشاراتىنىڭ ىقپالى بولار. دەسە دە، بۇگىن ءبىر ويدىڭ پۇشپاعىن […]
قامشىگەر (اڭگىمە) التى تاسپا بۇزاۋ ءتىس، بىلجىراماي اتتان ءتۇس! − حالىق ءتامسىلى ۇدىرە كوشكەن اۋىل كۇن ەڭكەيە كوكوزەكتىڭ بويىنداعى كوك شالعىنعا ىلىنە يتارقا مەن ۇراڭقايلارىن تىگىستى. مال مامىرلاپ، مالشى دەم الىپ، بالالار: «اۋىل-اۋىل»، «كۇركە-كۇركە» دەيتىن ويىندارىن ويناپ جادىراپ جازىلىپ جاتقاندا، ساۋىت كيىپ، قىلىش اسىنعان ونشاقتى ادام ءبىر توپ […]
«ءسىزدىڭ قوبىزبەن تارتقانىڭىز جانىبەكتىڭ كوك اتى تۋرالى ما؟ » – دەپ سۇرادىم. «يا، بىراق ونىڭ اتاۋى – التايدىڭ كوك دونەنى. «تاماشا ات ەكەن» . گەتسەلجاۆ اعا شاي قايناتۋعا كىرىستى. مەنىڭ تۇسىمدەگى ات پەن التايدىڭ كوك دونەنى ەكەۋىنىڭ تاعدىرى ۇقساس ەكەندىگىن ايتتىم. «سەنىڭ ءتۇسىڭ ايان بەرىپ تۇر. سەن ەسەيگەندە بەلگىلى ادام بولاسىڭ»،-دەدى گەتسەلجاۆ اعا.
بيىل التاي ولكەسىنىڭ شىڭجاڭ (سينتسزيان) پروۆينتسياسىنا ءوز ەركىنەن تىس قوسىلعانىنا 100 جىل تولىپ وتىر. (1920-2020) 1920- جىلعا دەيىن سينتسزيان ماسەلەسىنە التاي ولكەسى قامتىلمايتىن-دى. التاي ولكەسى 130 جىلداي ورتالىق ۇكىمەتكە جەكە قاراپ كەلدى دە، 1919-1920 جج اراسىنداعى ىشكى-سىرتقى ساياسي ءھام گەو-ستراتەگيالىق ماسەلەلەرگە بايلانىستى جەكە ولكە ستاتۋسى ءبىرجولاتا جويىلعان ەدى. سينتسزيان گۋبەرناتورى ياڭ-نىڭ قولقا سالۋىمەن التاي ولكەسى سينتسزيان پروۆينتسياسىنىڭ قاراۋىنا ءوتتى.
|
|
سوڭعى پىكىرلەر